Verður rauðáta næsta gullkista sjávarauðlindarinnar?
Þekkingarsetur Vestmannaeyja hefur undanfarin ár leitt rannsóknarverkefni sem snýst um möguleika í veiðum og vinnslu á rauðátu hér við land. Nú í sumar er stigið stærsta skrefið í verkefninu hingað til þegar hafrannsóknaskipið Bjarni Sæmundsson mun gera tilraunir með sérútbúnu flottrolli til veiðanna. Vonast Hörður Baldvinsson, framkvæmdastjóri Þekkingarseturs Vestmannaeyja, til að með veiðunum fáist talsvert skýrari mynd á veiðisvæði rauðátu, aðferðir við veiðarnar og möguleika á arðbærum rauðátuveiðum.
13 milljónir tonna af rauðátu undan Suðurlandi
„Rauðáta er afskaplega verðmætt hráefni sem við erum svo lánsöm að hafa hér í okkar lífríki við landið. Við Suðurland er talið að séu um 13 milljónir tonna af rauðátu sem koma árlega upp og hér þarf að hafa í huga að rauðátan verður bara eins árs gömul, deyr og svo kemur ný á næsta ári. Þetta atriði er einmitt ein ástæða þess að hráefni úr rauðátu eru verðmæt því vegna þessa stutta líftíma átunnar þá ná ekki að safnast nein óæskileg efni upp í lífverunni. Annað mikilvægt atriði er að í vinnslu á rauðátu nýtist hún til fulls og ekkert gengur af,“ segir Hörður og undirstrikar einnig að þó rauðáta sé mikilvæg fæða uppsjávarfisktegunda þá sé magnið slíkt að veiðar raski ekki lífríkinu.
Verðmætar afurðir í fæðubótarefni og lyfjaframleiðslu
Rauðáta er rík af andoxunarefninu astaxanthin sem er afar heilsusamlegt. Hún er brædd í mjöl og lýsi en afurðirnar eru eftirsóknarverðar í fæðubótarefni og lyfjaframleiðslu, t.d. í meðferð við sykursýki og offitu, svo dæmi séu tekin. Rauða litarefnið í rauðátunni er líka eftirsótt, t.d. í laxafóður til að ýta undir rauða litinn í holdi laxfiska. Hörður segir að Norðmenn hafi stundað markvissar rannsóknir á möguleikum til nýtingar rauðátu þar við land í áratugi og hefur Þekkingarsetur Vestmannaeyja keypt aðgang að þeirra rannsóknarniðurstöðum hingað til og nýtir þær í rannsóknir sínar á rauðátu hér við land.
„Norðmenn hafa rannsakað veiðisvæði og þróað veiðar og veiðarfæri, auk þess að rannsaka vinnsluaðferðir, nýtingarmöguleika rauðátuafurða og markaði. Norðmenn hafa líka byggt upp samband við fyrirtæki sem eru tilbúin að kaupa afurðir úr rauðátu á góðu verði og þeir eru tilbúnir að kaupa þá átu sem við kann að falla til hér og ekki yrði hægt að veiða hér á landi. Með öðrum orðum er því í sjónmáli markaður fyrir rauðátuafurðir, sem skiptir auðvitað öllu máli,“ segir Hörður.
Tilraunaveiðar með sérútbúnu rauðátutrolli
Hörður segir að stóra spurningin snúist núna um sjálfar veiðarnar. Þekkingarsetur Vestmannaeyja hefur fjárfest í búnaði til að leita uppi og staðsetja rauðátuna undan Suðurlandi og kom sér nú í vor upp sérhæfðum trollbúnaði til að nota við tilraunaveiðar á Bjarna Sæmundssyni í sumar. „Við erum auðvitað bara rannsóknaraðili og ljóst að ef á næstu árum fæst staðfesting á að rauðátuveiðar verði arðbærar þá muni aðrir taka við keflinu. Ástæðan fyrir því að við hjá Þekkingarsetri Vestmannaeyja höfum unnið að rannsóknum á rauðátunni er einfaldlega sú að hér í næsta nágrenni eyjanna er hún í mestu magni og hér í Vestmannaeyjum höfum við öflug fyrirtæki til veiða og vinnslu. Þess vegna liggur þetta vel við sem nýtt verkefni í sjávarúvegi í Vestmannaeyjum,“ segir Hörður en bæði Ísfélagið og Vinnslustöðin munu aðstoða við frystingu á aflanum í sumar.
Einnig var unnið að uppsetningu rauðátutrollsins hjá Hampiðjunni í Vestmannaeyjum nú í vor og segir Hörður að allir hafi mikinn áhuga á að möguleikar til veiða og nýtingar rauðátu verði rannsakaðir til fulls.
Vonast eftir nokkurra tonna afla í sumar
Rauðátu má einna helst líkja við agnarsmáa rækju. Hún er náskyld ljósátu sem einnig er hér við land en veiðar á ljósátu eru vel þekktar við suðurskautið. Þriðja átutegundin hér við land er póláta. „Rauðáta veiðist frá maí og fram í byrjun ágúst og hún er veidd í flottroll. Þetta getur því verið veiðitími sem hentar útgerðum uppsjávarskipanna vel,“ segir Hörður.
Sá afli sem fæst í sumar verður eingöngu nýttur til rannsókna en Hörður segir algjörlega lagt blint í sjóinn, ef svo má segja, hvar best verði að toga og hvar afla kunni að vera að vænta. Hingað til hafi aðeins verið veidd fáein kíló af rauðátu með frumstæðum hætti en með sérútbúnu trolli séu veiðarnar færðar upp á næsta stig. „Sumarið framundan er án efa stærsta skrefið í rannsóknum okkar hingað til og næstu vikur verða mjög spennandi. Að loknum veiðitilraunum í sumar gætum við verið komin með skýrari mynd af þeim möguleikum sem kunna að felast í rauðátuveiðum við Suðurland.
Norðmenn hafa rannsakað rauðátuna í 50 ár en vonandi tekst okkur á næstu fimm árum að fá skýrari svör um hvaða möguleika við höfum. Ég vona að okkur takist að veiða nokkur tonn af rauðátu á næstu vikum og yrði hæstánægður með það,“ segir Hörður Baldvinsson.
