Margt mælir með endurreisn kræklingaræktar
„Það er margt sem mælir með því að við reynum hvað við getum til að endurreisa kræklingarækt hér við land,“ segir Sara Harðardóttir, þörunga- og erfðafræðingur hjá Hafrannsóknastofnun en hún stýrir rannsókn á öryggi og hagkvæmni bláskeljaræktar hér við land.
Matvælasjóður veitti 25 milljóna króna styrk til rannsóknarinnar sem stendur yfir árin 2024 til 2026. Rannsóknin er samstarf Hafrannsóknastofnunar, Matís og Háskóla Íslands. „Við verðum að betrumbæta vöktunarkerfin og framkvæma rannsóknir varðandi öryggi og gæði á íslenskum kræklingi svo að þessi grein geti á ný vaxið og dafnað. Ef vel tekist til geta þær nýst framleiðendum við að koma sínum afurðum á markað í fyllingu tímans,“ segir hún.
Bláskeljarækt var talsverð í byrjun aldar en á árunum 2012- ’13 fór að að hnigna í greininni. Bláskeljarækt var á nokkrum stöðum við landið og var yfirleitt verið að rækta krækling á línum eða hann tekinn upp með plóg. Nokkur fjöldi fyrirtækja hér og hvar um landið sinnti þessari atvinnugrein og skapaði hún atvinnu á þeim stöðum þar sem hún var stunduð. Í dag má í raun segja að atvinnugreinin sé nánast horfin af íslenskum markaði. Á síðasta ári var enginn ræktandi starfandi í kræklingaeldi á Íslandi. Sara segir að meðal þess sem skoðað er í rannsókninni sé hvað hafi ollið þessu öra brotthvarfi fyrirtækja og kræklings af markaði.
Stefnubreyting hjá stjórnvöldum
Sara Harðardóttir þörunga- og erfðafræðingur hjá Hafró að taka þörungasýni með háf. Hún stjórnar rannsókn um öryggi og hagkvæmni í þörungarækt.
Hún nefnir að í verkefninu sé mastersnemi í opinberri stjórnsýslu, Stefanía Ingvarsdóttir, sem sé um þessar mundir að leggja lokahönd á rannsókn á hvarfi kræklings af markaði hér við land. Meðal annars skoði Stefanía stefnubreytingar sem orðið hafi í málefnum kræklingaeldis frá 1999 til dagsins í dag. „Það er unnið að því að búa til stefnu í lagareldi hér við land en kræklingarækt var þar undanskilin, þrátt fyrir að MAST hafi ítrekað bent á mikilvægi þess að hafa þá grein inni. Verkefni Stefaníu er því mjög mikilvægt til að greina þá stefnubreytingu sem orðið hefur hjá stjórnvöldum gagnvart greininni,“ segir Sara. „Það hefur ekki tekist að byggja kræklingarækt upp sem stöðuga og arðbæra atvinnugrein hér við land, þrátt fyrir að mikill hugur og vilji sér fyrir hendi. Fjármagn og talsverð vinna hefur verið lögð í greinina án árangurs,“ segir hún og bendir einnig á að heilmikil rannsóknavinna og fjármagn frá ríkinu hafi verið lögð í vísindarannsóknir áður fyrr sem sýndu að aðstæður við strendur Íslands skapi tækifæri fyrir greinina.
Mikill kostnaður við vöktun
„Framleiðendur benda á að kostnaður við vöktun á þörungaeitri í holdi og eiturþörungum hafi verið stór þáttur í að greinin hafi átt svona erfitt uppdráttar. Eiturþörungablómar eru í sjálfu sér ekki fleiri eða skaðlegri við Íslandsstrendur en annars staðar. Verklagið sem þarf til að vakta og mæla eitur í afurðinni er hins vegar dýrt og skelræktendur þurfa að standa undir því á eigin kostnað. Það er auk þess ekki heldur nægilega skilvirkt. Hér verðum við að gera betur,“ segir Sara.
Lítið kolefnisspor
Sara með Halldóri Loga sem er ræktandi í Steingrímsfirði.
Hún bendir sem dæmi á að arðbær ræktun á bláskel skili milljörðum í þjóðarbú nágrannaríkja okkar. Írland og Skotland, sem og flest Norðurlöndin, stunda kræklingaerækt í öruggu og skilvirku vöktunarferli sem skilar afurð á markað. Kræklingaeldi og viðskipti með krækling á heimsmarkaði hefur vaxið gríðarlega á undanförnum árum enda er um að ræða eina sjálfbærustu próteinframleiðslu sem völ er á. Þá bendir Sara á að kolfefnisspor kræklingarræktar sé lítið miðað við aðra matvælaframleiðslu. Því sé mikilvægt loftslagsmál að reyna eins og kostur er að endurreisa þessa atvinnugrein. Nefnir Sara að í rannsókninni sem nú stendur yfir sé verið að vinna með nýjan raðgreini sem geti ákvarðað magn eiturþörunga í sjó og nú í vor muni nýdoktor hefja störf við verkefnið og beina sjónum að eiturþörungum af ættkvísl sem nefnist Alexandrium. Sá getur valdið miklum skaða í kræklingaeldi því hann framleiðir taugaeitur sem er mönnum verulega skaðlegt. „Vöktun á eiturþörungum er mikið lýðheilsumál. Það hefur mikla hættu í för með sér að neyta kræklings frá svæðum þar sem engin vöktun er. Það getur haft alvarlegar afleiðingar,“ segir Sara.
Þróa erfðafræðilegar aðferðir við að finna eitraða þörunga
„Ef okkur tekst að vakta fyrir eiturþörungum á hraðari og skilvirkari hátt með erfðafræði að vopni þá fáum við mun fyrr og á skilvirkari hátt vitneskju um hvort eiturblómi sé í vændum og það skiptir kræklingaframleiðendur miklu máli. Þeir eiga þá kost á að bregðast við fyrr en ella. Verið er að þróa þessar erfðafræðilegu aðferðir svo unnt verði að bæta vöktunarkerfið og til þess eru notaðir svonefndar PCR aðferðir sem finna eitraða þörunga. Við höfum góðar vonir um að þetta gangi upp og muni verða til þess að auðvelt reynist að vakta svæði þar sem fólk týnir villta skel og hjálpi til við koma eldi á kræklingi af stað á ný hér við land.“