Nám í fiskeldistækni opnar ný tækifæri
Rætt við Klemenz Sæmundsson, skólameistara og kennara Fisktækniskóla Íslands um gildi náms í þekkingaruppbyggingu í íslensku fiskeldi
Fisktækniskóli Íslands hóf fyrir átta árum að bjóða upp á nám í fiskeldistækni og hafa á þeim tíma um hátt í 200 manns farið í gegnum námsbrautina. Klemenz Sæmundsson, sem hefur stýrt uppbyggingu fiskeldistækninnar við skólann á undanförnum árum, og sem jafnframt er nú skólameistari, segir að með hröðum vexti fiskeldis á Íslandi vaxi áhugi á námi í fiskeldistækni. „Bæði er t.d. ungt fólk að sjá tækifæri í þessari grein og sömuleiðis hvetja fiskeldisfyrirtækin starfsfólk sitt til að sækja sér þekkingu í náminu hjá okkur. Öll þekkingaruppbygging í þessari grein sem öðrum skiptir gríðarlegu máli og svo eru líka margir nemendur sem fara með námið frá okkur upp á vasann inn í diplómanám í fiskeldisfræði við Háskólann á Hólum og jafnvel þaðan áfram í nám í sjávarútvegsfræði,“ segir Klemenz.
Kennslan alfarið komin á netið
Síðustu ár hafa að jafnaði verið tveir nemendahópar í fiskeldistækni við Fisktækniskólann en námið tekur eitt ár ofan á fisktækninám eða annað nám sem skólinn metur sambærilegt. Sú breyting varð í kjölfar Covid tímabilsins að nú er öll kennsla í gegnum Teams á netinu. „Í staðinn fyrir kennslu í staðlotum áður þá hittum við nemendur á Teams á netinu viku til hálfsmánaðarlega í nokkrar klukkustundir í senn og þá eftir vinnudag hjá þeim. Þetta er útfærsla sem hefur reynst mjög vel og fyrirkomulagið fellur líka vel að fullri vinnu eins og stór hluti okkar nemenda stundar samhliða námi. Bæði eru meiri líkur á að nemendur geti mætt í tíma en því til viðbótar opnar það tækifæri fyrir enn stærri hóp fólks út um landið að sækja námið. Við teljum okkur því vera með þessari þróun að gera fleirum mögulegt koma í skólann og sækja sér aukna þekkingu. Ég tel því allar líkur á að þetta kennslufyrirkomulag sé komið til að vera,“ segir Klemenz.
Námið snertir á mörgum þáttum
Nemendur í fiskeldistækni snerta á fjölmörgum þáttum í námi sínu. Gerð er krafa um að þeir hafi lokið fisktækni,1-2 árum í öðru námi á framhaldsskólastigi eða hafi reynslu af störfum í fiskeldi eða svipuðum greinum í 3-5 ár. Í náminu er t.d. kennd líffærafræði fiska, fóðrun og efnasamsetning fiskafóðurs, vatnsfræði, sjúkdómafræði, umhverfisfræði, haffræði og öryggisfræði en síðast en ekki síst gæðastjórnun, sem er mikilvægur þáttur í þessari matvælaframleiðslu líkt og í allri framleiðslu matvæla.
„Námið er því fjölbreytt og alhliða. Þegar við fórum af stað með fiskeldistæknina á sínum tíma töluðum við í aðdragandanum við aðra skóla en ekki síður fyrirtækin í fiskeldi og þess vegna er námið í senn góður undirbúningur fyrir frekara framhaldsnám í fiskeldisfræðum og um leið þekking sem fyrirtækjunum nýtist mjög vel,“ segir Klemenz. Af þeim nemendum sem lokið hafa fiskeldistækninni við Fisktækniskólann áætlar hann að 10-20% hópsins hafi haldið áfram í námi við Háskólann á Hólum. „Þetta er að mínu mati góður árangur og jákvæð þróun fyrir íslenskt fiskeldi.“
Fiskeldið hefur gjörbreytt byggðunum
Klemenz hefur fylgt uppbyggingu fisktækninámsins við skólann eftir frá upphafi og segir gífurlegar breytingar hafa orðið á þessum tíma í fiskeldi hér á landi. Þar er nærtækast að nefna mikla fjölgun fyrirtækja í fiskeldi, fjölgun þjónustufyrirtækja í kringum greinina, meiri fjölbreytni með uppbyggingu landeldis samhliða sjóeldinu og áfram mætti telja. En að hans mati eru breytingarnar ekki síður fólgnar í aukinni fagmennsku í greininni.
„Þekking innan greinarinnar er sífellt að aukast og almennt finnst mér mikil jákvæðni í garð fiskeldisins þó skugga hafi borið á vegna einstakra mála sem upp hafa komið í sjókvíaeldinu. Í mínum huga er hins vegar enginn vafi að fiskeldi er að gera mjög mikið fyrir þau samfélög þar sem þessi starfsemi er að byggjast upp, sem eru stór svæði á landsbyggðinni, t.d. Vestfirði og Austfirðir. Að sjálfsögðu hvílir mikil ábyrgð á fyrirtækjum í fiskeldi að vanda til verka og leggja mikla áherslu á gæðamálin. Þau eru sá þáttur starfseminnar þar sem menn mega aldrei sofna á verðinum,“ segir Klemenz og ræðir í þessu sambandi mikla tæknivæðingu í bæði landeldi og sjókvíaeldi sem í grunninn sé einmitt leið til þess að auka gæði í starfseminni og framleiðslunni.
„Við sjáum tæknina birtast í hátæknivæddu eftirliti með vatninu í landeldinu, tæknibúnaði sem vaktar kvíarnar, búnaðinn og ekki síst fiskinn í sjókvíaeldinu, tæknivædd fóðurkerfi og þar fram eftir götunum. Og núna erum við að sjá gervigreindina koma inn í þetta allt saman sem eitt hjálpartækið enn til að auka gæðin. Ef við svo horfum inn í framtíðina þá mun næsta skref snúa að þróun á næringarríku fóðri sem verður unnið úr öðrum hráefnum en t.d. uppsjávarfiski sem mikið er notaður í dag. Þróunin í kringum fiskeldið er því á mikilli ferð og verður um fyrirsjáanlega framtíð. Sem gerir greinina áfram mjög spennandi atvinnugrein, en styrkleikar felast að sjálfsögðu ekki síst í aukinni þekkingu á greininni“ segir Klemenz.
Innlend fiskeldisþekking að byggjast hratt upp
Þeim sjónarmiðum bregður stundum fyrir í umræðunni að íslenskt fiskeldi sé fyrst og fremst í eigu erlendra aðila, sér í lagi Norðmanna og að þekking í greininni komi alfarið þaðan. Þetta segir Klemenz ekki rétt og bendir aftur á þá þekkingaruppbyggingu sem sé til staðar hér heima í gegnum Fisktækniskólann, Háskólann á Hólum, Háskólann á Akureyri og fleiri menntastofnanir.
„Við njótum líka í dag þeirra íslensku frumkvöðla sem sóttu sér fyrr á árum þekkingu í gegnum fiskeldisnám erlendis og margir þeirra tóku þátt í fyrri bylgjum fiskeldis hér á landi. Án þessara frumkvöðla á sínum tíma værum við líkast til ekki á þeim stað sem við erum í núverandi uppbyggingu greinarinnar. Síðan má líka minna á að stærstur hluti uppbyggingarinnar í landeldi er drifinn áfram af innlendri eignaraðild og þar hafa líka komið að verkefnum öflug innlend sjávarútvegsfyrirtæki,“ segir Klemenz og segir fjölmörg dæmi um að fiskeldi hafi vakið áhuga ungra nemenda sem komið hafi inn í nám í Fisktækniskólanum, valið þessa braut og haldið annað hvort áfram í námi upp á háskólastig í fiskeldisfræði eða fengið góð atvinnutilboð í greininni strax að loknu námi í fiskeldistækni. „Fiskeldi er að skapa fjölbreytt ný störf hér á landi og opna ný og áhugaverð tækifæri. Á því er enginn vafi,“ segir hann.