Sandsílastofninn réttir úr kútnum
Mesti þéttleiki sandsíla frá upphafi vöktunar árið 2006 mældist í leiðangri Bjarna Sæmundssonar HF 30 sem lauk í haustbyrjun. Þetta eru ánægjuleg tíðindi, enda er sandsíli lykilfæðutegund sjófugla, fiska og hvala og gegna því mikilvægu hlutverki í lífríkinu. „Sandsíli eru spennandi tegund til að rannsaka, því þau eru ekki veidd hér við land, eru mjög staðbundin og geta hjálpað til við að auka skilning á því hvaða umhverfisþættir spila stærstan þátt í nýliðun fiska,“ segir Valur Bogason sjávarvistfræðingur hjá Hafrannsóknastofnun.
Vöktun frá árinu 2006
Ástand sandsílastofnsins er kannað einu sinni á ári en stofninn hefur að jafnaði verið vaktaður frá árinu 2006. „Árið 2005 lentu margar tegundir sjófugla í vandræðum með að koma ungum á legg og var talið að rekja mætti það til skorts á sandsílum. Í framhaldinu var ákveðið að vakta fjögur þekkt sílasvæði; Breiðafjörð, Faxaflóa, Vestmannaeyjar að Vík í Mýrdal og svæðið við Ingólfshöfða,“ segir Valur um upphafið. Ekki varið farið í slíka leiðangra árið 2014 og 2015 og ekki er heldur farið yfir öll svæðin á hverju ári. Hann segir að fyrstu árin hafi rannsóknir verið stundaðar á Gæfu VE, sem er 60 tonna bátur. „Segja má að þar hafi lagst saman þekking vísinda- og sjómanna til að staðsetja stöðvar til sýnatöku. Þekking Ólafs Guðjónssonar skipstjóra á staðháttum við suðurströndina auðveldaði þetta til muna,“ segir Valur. „Fyrstu árin vorum við bæði með troll og sandsílsplóg en áherslan færðist fljótlega yfir á plóginn því sífellt færri síli fengust í trollið þegar eldri og stærri árgangar átust upp og þéttleikinn minkaði.“ Árið 2009 færðust rannsóknir yfir á Dröfn RE en frá 2016 hefur vöktunin farið fram á Bjarna Sæmundssyni HF.
Sandsíli lykilfæðutegund
Valur segir að í síðasta leiðangri sem lauk um mánaðamót ágúst/ september hafi verið tekin sýni með sandsílsplóg á þremur stöðum; í Faxaflóa, frá Vestmannaeyjum að Vík í Mýrdal og við Ingólfshöfða. „Aukningin var mest á svæðinu frá Vestmannaeyjum að Vík, um tvöfalt meira magn en árið 2021 sem þá var það mesta sem mælst hafði. Í Faxaflóa var magnið svipað og það hefur best verið áður en við Ingólfshöfða fékkst minna af síli en á hinum svæðunum. Ef frá eru talin fyrstu ár vöktunar hefur minna fengist af sílum þar miðað við hin svæðin sem við vöktum.“ Valur segir sandsíli lykilfæðutegund sjófugla, fiska og hvala á þeim svæðum sem það heldur sig á. Sem dæmi sýndu rannsóknir að niðursveifla sandsílis hefði áhrif á útbreiðslu hrefnu við landið. Besta dæmið þar um segir hann tengsl sandsílis við viðkomu lunda við Vestamannaeyjar árin 2021 og 2024, sem eru þau bestu á þessari öld samkvæmt Náttúrufræðistofnun Suðurlands en einmitt þau ár fékkst mest af sílum í rannsóknarleiðöngrum Hafró. Hann nefnir einnig að magn síla á sílasvæðum hafi áhrif á fiskgengd.
Sveiflur á milli ára
„Það eru oft miklar sveiflur milli ára,“ segir Valur en tegundin er fremur skammlíf og fáir árgangar hafa skilað sér að einhverju ráði inn í stofninn. Sjaldgæft sé að sjá mikið af fjögurra ára og eldra síli, en á fyrstu árum vöktunar var meira um þessi eldri síli. „Þegar við hófum okkar rannsóknir var fyrir hendi grunur um að orðið hefði nýliðunarbrestur í sandsílastofninum og það var staðfest í fyrsta leiðangri. Síðan hefur nýliðun verið frekar léleg flest ár og við sjáum vísbendingar úr fæðuathugunum þorsks og ýsu um að stofninn hafi byrjað að gefa eftir upp úr aldamótum.“