Rannsaka laxfiska og framleiða hrognkelsi

„Við erum alltaf með nokkur verkefni í gangi og stærsta verkefnið núna er framleiðsla á hrognkelsum og sala til Færeyja og jafnvel eitthvað innanlands líka. Við erum með um helminginn af stöðinni undir hrognkelsi og erum að framleiða svona passlega mikið fyrir okkur. Um 150.000 til 200.000 seiði. Þau eru núna á bilinu 3 til 15 grömm, en þegar þau eru orðin 20 til 25 grömm fara þau til Færeyja að éta laxalús,“ segir Agnar Steinarsson, sérfræðingur við útibú Hafrannsóknastofnunar við Grindavík.

„Yfirleitt fara seiðin utan með flugi en kaupendurnir í Færeyjum eru núna að hanna gám til að flytja þau yfir. Þá kemur bara gámur einu sinni í viku hingað til lands og í hann fara um 25.000 seiði í einu. Stofnfiskur í Höfnum eru miklu stærri en Hafró í þessari framleiðslu, komnir í 2 til 3 milljónir seiða á ári. Þetta byrjaði hérna og Stofnfiskur tók svo við þessu að mestu leyti, þó við höldum áfram í smærra sniði.“

Hafró er líka með í gangi sérstakt verkefni í bleikju en hefur hætt með kynbætur á þorski. Þó er haldið áfram með langtíma vaxtartilraunir á honum. Þá eru líka steinbítur og sandhverfa í seiðaeldisstöðinni, þari og sæeyru í geymslu.

Agnar Steinarsson við eitt að kerunum þar sem þorskurinn er rannsakaður.

Tilraunir með ófrjóan lax

„Við erum einnig með verkefni í framleiðslu á ófrjóum laxi, þrílitna laxaseiði, sem enn eru aðeins í kringum eitt gramm að þyngd. Til þess höfum við fengið styrki bæði frá AVS sjóðnum og Umhverfissjóði sjókvíaeldis í samstarfi við nokkra aðila, Stofnfisk, fiskeldi Austfjarða, Hólaskóla og Stjörnu-Odda. Fiskeldi Austfjarða ætlar sér að setja út talsvert magn af þrílitna ófrjóum laxaseiðum sumarið 2019. Við ætlum að gera ýmsar tilraunir með þau, svo sem með hitastig í eldinu. Það er ákveðinn munur á ófrjóum fiski og frjóum, þó að vöxturinn sé svipaður. Það gæti til dæmis verið ákveðinn munur á kjörhita, en hitastig fyrir austan er fremur lágt. Við ætlum sem sagt að rannsaka það. Við erum líka með ófrjóa hrygnuhópa, en það er munur á ófrjóum hæng og hrygnu í eldinu. Hængurinn getur myndað svil, sem þó eru ófrjó. Sleppi hann úr kvíum getur hann leitað upp í ár og raskað eðlilegri hrygningu þar. Ófrjó hrygna, sem kann að sleppa, leitar ekki upp í ár og myndar ekki hrogn. Því er hrygnan kannski betri kostur í slíku eldi en hængurinn,“ segir Agnar

Senegalflúra og sandhverfa

Í október hefst rannsókn á Senegalflúru í samstarfi við Stolt Sea Farm, en nú í gangi þörungaverkefni fyrir nýsköpunarfyrirtæki í þörungarækt. Þá eru þörungarnir bara tíndir í fjörum hér og settir í ker þar sem þeir vaxa síðan og verða svo að mikilli hollustuvöru.

„Við erum einnig með verkefni í sandhverfu á veturna. Við höfum reyndar ekki selt seiði undanfarin ár, heldur aðallega hrogn til Holllands. Það mætti alveg vera meiri starfsemi í sandhverfunni, en hún minnkaði mikið eftir að Silfurstjarnan hætti að kaupa seiði til áframeldis og fór yfir í lax og bleikju. Við erum ennþá með fiskinn og getum því framleitt seiði, vilji einhver kaupa þau. Þetta er eftirsóttur matfiskur og við rétt skilyrði væri ábyggilega hægt að vera með arðbært eldi á henni.

Kanna eldi bleikjuseiða í millisöltu vatni

Tómas félagi minn hér er svo með verkefni í bleikjueldi í samstarfi við Samherja og Hólaskóla, sem fer að ljúka og annað sem hefst í byrjun febrúar í samvinnu við Samherja. Í fyrra verkefninu var verið að kanna áhrif hitastigs og seltu á langtíma vöxt og kynþroska í bleikju. Í því nýja verður svo frumfóðrun bleikjunnar rannsökuð. Þá er einnig verið að kanna eldi bleikjuseiða við milliseltu, upp í 18 prómill. Þá er um ræða bleikjuseiði frá 10 grömmum að þyngd. Hér á Reykjanesi er lítið hreint ferskvatn að fá til að vera með seiðaeldi. Vatnið er tekið úr borholum og er smávegis blandað salti úr sjó í berglögunum.

Við erum töluvert að vinna með fyrirtækjum sem eru í lax- og bleikjueldi, enda er það eldið sem er efst á baugi hér. Við höfum ekki verið með nógu góðar aðstæður til að vera með rannsóknir á laxfiskum. Okkur vantar meira ferskvatn. En tilraunir hafa verið að aukast síðustu ár og við höfum verið að ala fiskinn í þessari lágu seltu sem við erum með í vatninu og það er að koma glettilega vel út.“

Kynbótum á þorski hætt en vöxturinn skrásettur

Hafró var mikið í þorski gegnum árin, en nú er þorskeldi dottið upp fyrir. Forsendur fyrir eldinu hafa gjörbreyst. Þorskstofnar eru flestir á uppleið og framboð því nokkuð gott og afurðaverð hefur lækkað. Verð á laxi hefur hækkað mikið og því er það mun hagkvæmari kostur en þorskeldi. Stöðin er þó enn með kynbótastofninn enda þurft að geta framleitt seiði til rannsókna.

„Við erum svo líka að gera alls konar rannsóknir á þorski, sem eru mjög spennandi. Við erum með alveg einstakar aðstæður í þessari stöð að mörgu leyti. Við getum verið með stöðugt hitastig árið um kring, verið með stór kör og mikið af vatni og getum því verið í rannsóknum, sem aðrir eiga erfitt með. Til dæmis verið með hitastig alveg frá 1 gráðu upp í 25. Við erum búnir að fylgja þessum fiskum eftir alveg frá hrogni til 6 til 7 ára aldurs með reglulegum mælingum. Við búum því yfir mikilli vitneskju um vöxt og viðgang þorskins og erum með ákveðnar kenningar um vöxtinn, sem komið hafa út úr þessum rannsóknum. Við vitum til dæmis að þorskurinn vex til að byrja með hraðar við hærra hitastig en þorskur í kaldari sjó, en síðan hægir á vexti fisksins í hlýrri sjónum og sá sem er í kaldari sjó, tekur fram úr hinum og verður á endanum mun stærri.“

Rekstur stöðvarinnar byggist að hluta til á sértekjum eins og sölu hrognkelsaseiða, en að öðru leyti á rannsóknastyrkjum og beinum framlögum. Áður var selt töluvert af sandhverfu- og þorskseiðum, en nú hafa hrognkelsin komið í þeirra stað. „Við vitum ekki hvort framleiðsla á hrognkelsaseiðum verður til frambúðar. Við höfum alltaf haldið að hvert ár yrði síðasta árið, en nú hefur þetta staðið yfir í fimm ár og gengur glimrandi vel.“

Halda laxinum hreinum

Agnar og félagar skrifuðu nýlega kafla um hrognkelsið í bók um svokallaða hreinsifiska, sem var að koma út. Heilmikinn doðrant, sem er að hálfu um hrognkelsi. Það voru fáir sem sáu það fyrir að hrognkelsin fengju slíka umfjöllun fyrir að éta lús af laxi og fengju þannig annað og jafnvel meira hlutverk, en að skaffa hrogn í kavíar.

Hrognkelsaseiðin eru sett út í kvíarnar með laxinum eða þegar sá tími kemur að von er á lús, og sjá um að halda honum hreinum. Laxinn étur seiðin ekki enda eru þau ekkert sérstakur munnbiti og með náttúrulegar varnir, sem eru gaddarnir á hryggnum. Þetta er bara hið besta sambýli og því lýkur þegar laxinum er slátrað því þá fylgja hrognkelsin með og hafa lokið hlutverki sínum í viðkomandi eldiskví. Hrognkelsin eru líka notuð sem hreinsifiskur hér á Íslandi, Stofnfiskur hefur selt seiði til Arnarlax og Arctic Fish á Vestfjörðum og það gengur bara mjög vel. „Hrognkelsin hafa algjörlega slegið í gegn í Færeyjum og eru sterkasta vopnið í baráttunni við laxalúsina sem er gríðarlegt vandamál í færeysku laxeldi en laxeldi er sem kunnugt er stærsta útflutningsgrein Færeyja.“

Starfsmennirnir við hrognkelsakerin. Verið er að stærðarflokka seiðin; Njáll Jónsson er með flokkarann, Agnar Steinarsson, Kristján Sigurðsson með seiði í háfnum, Matthías Oddgeirsson og Tómas Árnason.

Viðtalið birtist fyrst í Sóknafæri, sem Ritform gefur út.

Myndir og texti Hjörtur Gíslason.